روش های تدریس

روش های تدریس 

ز ویژگی های بارز انسان کنجکاوی است که ازدوران کودکی تا پایان عمر اورا به دانستن وکشف حقایق و پرده برداری از مجهولات سوق میدهد این نیروی درونی تکاپوی انسان را برای کسب علم و گریز از جهل افزون می کند .

بخشی از دانش امروز بشرکه حاصل مطالعه وجستجوی او در جهت شناخت جهان مادی ونظام ها و قوانین آن است علوم تجربی نامیده می شود بشر برای کشف شناخت جهان مادی عمدتا” از ابزارهای حسی خود استفاده می کند به همین دلیل نقش تجربه در این حوزه بسیار اساسی و تکیه بر آن بسیارضروی است.دانش آموزی که به مدرسه وارد می شود از یک سو دارای نیروی خداداد کنجکاوی است نیرویی که هر لحظه او را به یافتن دانشی تازه وپاسخی برای پرسش های بیشمار میکشاندواز سوی دیگراین دانش آموز باید برای زندگی در دنیای فردا که دنیای علم وتکنولوژی است آماده شود برای آموزش علوم باید سعی شود که فرآیند یاد گیری از حالت انفعالی یعنی یاد گیری به روش سنتی به حالت یاد گیری فعال درآید .

لطفاروی ادامه مطلب کلیک کنید

یادگیری فعا ل چیست؟

به طور خلاصه یادگیری فعال آن است که دانش آموزدر تولید مفهوم مشارکت دارد در مقابل ،یادگیری انفعالی قرار دادن دانش آموز در مقابل مفاهیم آماده واز پیش طرح شده ای است که انتظار میرود که آن ها را حفظ کند در یادگیری فعال موضوع مهم آموختن مطالب همراه بادرک وفهم آن هاست این نوع آموختن تنها ازراه در گیر شدن مستقیم با مسئله وکسب تجربه های دست اول حاصل می شود اما دریاگیری انفعالی تاکید بر خواندن مطالب و حفظ کردن آن هاست .

مقایسه روش های یاددهی (سنتی ) و یادگیری (روش نوین و فعال):

ردیف	روش سنتی(انفعالی وغیرفعال)	روش نوین آموزش(فعال)
1	دانش آموزن مفاهیم تجربه وقوانین را می خوانند حفظ می کنند ومی کوشند که    به خاطر بسپارند.	دانش آموزان ضمن انجام دادن فعالیت  هایا کسب تجربه درتولید مفاهیم شرکت دادند نتایج هرتجربه رابطورمستقیم بدست  می آورند .
2	دانش آموزانم مطالب مختلف را درذهن خود نگه می دارند وهنگام  پرسش وپاسخ مطالب حفظ شده رابازگومیکنندبه عبارت دیگر در این روش دانش آموزهرچه را به    امانت به ذهن خود سپرده است هنگام آزمون پس می دهد	دانش آموزان باافراد گروه خود به بحث وگفتگو می پردازند وافراد گروه با هم کارمی کنند گروه ها هنگام گزارش دادن به جمع، نظرات خودرابا گروههای دیگرمقایسه می کنند وبسیاری مطالب را ازیکدیگرمیآموزندمعلم درحین ارائه شدن گزارشها و پرسش و پاسخ درصورت لزوم دانش آموزان را راهنمایی می کند وا اشتباهی رخ داده باشد آن را تصحیح می کندوبه فراگیری دانش آموزان یاری می رساند
3	معلم اغلب باروش سخنرانی درس میدهد وکوشش میکندهمه جزئیات را مطرح کند و به انها پاسخ میدهد اودرصورت لزوم شکل می کشد تمرین می دهدوخودبه حل تمرین ها کمک می کند وبا مثال های متعدد مفاهیم  را توجیه میکند به عبارت دیگر نقش حل المسائل را برای دانش آموزان ایفا می کند.	معلم راهنمای یادگیری است وبه جای پاسخ گویی مستقیم به پرسش دانشاموز می کوشدباطرح پرسشهای متعدددانش آموز را به طرف پاسخ صحیح هدایت  کند  و به جای آنکه مشکل دانش آموز راحل کندسعی دارد مسئله طرح  کند ودا نش آموز را به اندیشیدن عادت می دهد
4	اغلب معلما ن جزوه می گویند مطالب کتاب را خلاصه می کنندودانش آموزان را به سمت کتابهای حل المسائل سوق می دهندبدین ترتیب دانش آموزان  بدون فهمیدن  صورت مسئله پاسخ ان را از کتاب رونویسی می کنند.	معلم به دانش آموزان پاسخ کلیشه ای نمیدهدوازروش پرسش وپاسخ سنتی دوری می کنداوپرسش هارا به طریقی مطرح میکندکه درکلاس قابل بحث باشد به عبارت دیگر پرسش فقط  دارای یک پاسخ نباشدتا فرصت گفتگو برای همه دانش آموزان باشد
5	معلم به کلاس تکلیف می دهدیاازدانش آموز می خواهد موضوعی را رونویسی کند یاخود به تجربه دست می زند و دانش آموزان دراین فرایند تماشا چی هستند.	معلم هر دانش آموزرا تشویق می کند که درباره ی موضوعی انتخابی از دیگران بپرسد کمک بگیرد اطلاعات دریافتی را جمع آوری کند وپس ازبحث در گروه نتایج را به جمع گزارش دهد هم چنین برای نظریه های خود وسایلی بسازد وتجربه کند ونتیجه گزارش را گزارش دهد
6	در روش سنتی (انفعالی) معلم نظم کلاس و حضور وغیاب دانش آموزان راکنترل می کند او خود تدریس می کند  جزوه می گوید تمرین تهیه می کندوارائه می دهد پرسش می کند و گاهی پاسخ پرسش هارامی دهد تمرین هاراحل می کند ورفع مشکل می کند درحقیقت معلم در صحنه ی آموزش کاملا فعال است ودانش آموزان ساکت نشسته اند وظاهراگوش میکنند جزوه می نویسندوگاهی پرسشی مطرح میکنند واگراز آنها سوالی شود به آنها پاسخ می دهند.	دانش آموزان به مطالعه کردن تشویق می شوند ودر مورد نتایج مطالعات خود با اعضای گروه بحث می کنند کنترل حضور وغیاب دانش اموزان به عهده ی سرگروه است هنگام بحث در گروه رعایت نوبت و نظم وترتیب به عهده ی گروه است معلم بر فعالیت های گروه نظارت داردودر صورت لزوم  با طرح پرسش هایی دانش آموزان به طرف پاسخ صحیح هدایت می کند به عبارت  دیگر در این روش دانش آموزان در صحنه ی آموزش فعالیت میکنند ومعلم راهنما و ناظر فعالیتهای  آنهاست .
7	دراین روش هدف  یاد دادن است وتکیه کردن برمحفوظات وکسب دانستنیهای ضروی وغیرضروری	درروش فعال هدف یادگیری است به طوری که دانش آموزبه یادگیرنده ای مادا العمر تبدیل می شود

3

کار وبحث گروهی درکلاس                                                     

برای مشارکت دانش آموزدر فرآیند تدریس وارزش یابی وایجاد روحیه همفکری وهمیاری وایجاد رقابت سالم می توان کلاس درس را به گروههای 3یا4 نفره تقسیم  کرد به طوری در هر گروه دانش اموزان بادرجات مختلف (خوب ، ضعیف ،متوسط وجود داشته باشند)

در کار گروهی تقشیم کار باعث ایجاد انگیزه وپویایی کار می شود وتوانایی دانش آموزرا برای یادگیری عمیق تر وماندگارترمی کند

در کار گروهی یکی از مشکلات اصلی شکل آرایش صندلی ها ونیمکت های کلاس است تغییر آرایش کلاس یا تشکیل کلاس در آزمایشگاه با محیط های باز دیگر فرصت های مناسب وجذاب را برای یادگیری فراهم می کند

در کلاس علوم دانش اموزان هر گروه با نظارت وراهنمایی سرگروه فعالیت های داخل یا خارج کلاس را بر عهده می گیرند (انجام ازمایش – ساخت وسیله)هدف اصلی در هر گروه انجام دادن آزمایش وفعالیت به صورت گروهی است نه به صورت انفرادی در گروه

البته باید توجه داشت دانش آموزان بعضی فعالیت هارا در منزل داده ونتیجه آن را در دفترعلوم نوشته و به کلاس ارائه دهند

معلم میتواند با تهیه ی فهرست مانند نمونه دانش اموزان راهنگام انجام دادن آزمایش

زیر نظر داشته باشد وگرو هارا به دقت مشاهده کرده وارزشیابی کند    

شماره گروه	اسامی گروه	درک صحیح از آزمایش	انجام دادن صحیح آزمایش	نتیجه گیری صحیح ار آزمایش	رعایت نظم گروهی	یادداشت معلم
1	لیلا-مریم-آزاده-فاطمه	++	+	+	+	عالی . همکای خوبی دارند
2

پوشه کار:هر دانش آموز می تواند در کلاس برای انجام فعالیت های بیرون از کلاس (اطلاعات جمع آوری کنید، بحث کنید ،تحقیق کنید و... )پوشه ای درنظربگیرد سپس با اطلاعاتی که می تواند به دست آورد (از طریق دیدن فیلم ،مطالعه ، تجربه ی عملی، تحقیق وپرسش از دیگران)مطالب را جمع بندی کرده وبا فهرست بندی در پوشه ی کاردر موقع لازم در اختیار گروه قرار دهد دانش آموزان هر گروه در پایان کلاس می توانند با مشورت اطلاعات خود را به بحث وگفتگو گذاشته سپس با نظر معلم گزارش فعالیت خود را به کلاس ارائه دهند ونتیجه گیری کلی داشته باشند .

پرسش وپاسخ:یکی ازروشهایی که به کارگیری ان درکلاس درس دانش اموزان را به سمت یادگیری فعال سوق میدهد روش پرسش وپاسخ است

در یک کلاس فعال وخوب علوم هم دانش آموزان وهم معلم  سوال کننده و پاسخ دهنده هستند اما نکته ی اسا سی چگونه پرسیدن وچگونه پاسخ دادن است .بهترین نوع پرسش ها ، پرسش های فعالیت طلب هستند یعنی پرسش هایی که دانش آموز را به انجام دادن فعالیتی برای پاسخگویی ودر نتیجه یادگیری فعال وا می دارند       معلم هنرمند معلمی ست که پرسشهای دانش آموزان را به یک سلسله فعالیت های یادگیری تبدیل کند تا دانش آموزان با انجام دادن این فعالیت ها به پاسخ خود برسند

معلم میتواند برای یافتن بعضی پاسخ ها از افراد متخصص ومطلع دعوت کند تا دانش آموزان مستقیما به جواب های خود برسند یا این که کتاب ها ،مجله ها ومنابع دیگری را به دانش اموزان معرفی کند گاهی هم میتوان پرسش دانش آموز را به سمت یک فعالیت مناسب هدایت کرد.

ارزشیابی:ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رامتخصصان این امر فرایند جمع آوری اطلاعات از آموخته های انان وقضاوت درمورد حدود آن آموخته ها تعیین می کنند به عبارت دیگرمعلم درفرایند ارزشیابی ،اطلاعاتی جمع آوری می کندتا با تفسیر آنها معین کند که دانش آموز چه دانشی فرا گرفته وچه توانایی هایی کسب کرده است.

از آن جا که آموخته هادرسه حیطه دانشی ،مهارت ونگرشی است لزوما" معلم در ارزشیابی بایدآن چه را دانش آموز دراین سه حیطه فراگرفته ارزشیابی کند.

موضوع ارزشیابی	نوع ارزشیابی
ارزشیابی ازفعالیت های دانش آموزان در مدرسه(مهارتها، دانستنی ها، نگرش ها) ارزشیابی ازفعالیت های دانش آموزان د رخارج از مدرسه	ارزشیابی مستمر (تشخیصی)
ارزشیابی کتبی ارزشیابی عملکردی (فعالیت هاییکه انجام آن ها نیازبه استفاده از ابزاروانجام فعالیتهای عملی دارد)	ارزشیابی پایانی

4

فعالیت های پیشنهادی

1-تهیه کارت امتیاز: برای دادن امتیازات ویژه به دانش آموز می توان کارتهای امتیاز را تهیه کرد. ومعلم با نظر خود آن را درجه بندی کند در شرایطی که معلم کار جدیدی از دانش اموز می بیند مثل ساخت وسایل ، تهیه ی فیلم عکس وگزارش در ارتباط با موضوع درس و... وپیشرفت تحصیلی، میتواند امتیاز ویژه ای به دانش اموز بدهد . پس از پرشدن امتیازات این کارت می تواند بانظر مدیر و مشارکت

شورای مدرسه به دانش آموزی که کارت امتیازآنها تکمیل شده باشد هدیه ای تعلق بگیرد.

2- ساخت وسایل وابزار ازمایشگاهی در کلاس: باید دانش آموزان را تشویق کرد که در رابطه با دروسی که لازم است وسایل ساده آموزشی بسازند اگر ساخت وسایل هزینه بروقت گیر است به طور گروهی این کار انجام شود ودر مدرسه یا خارج از مدرسه به طراحی یا ساخت وسیله  کمک اموزشی بپردازند می توان در کلاس قفسه ای برای نگه داشتن وسایل کمک اموزشی دانش آموز تهیه  کرد ودر موقع لزوم از آن استفاده کرد یا در آزمایشگاه نمایشگاهی از این وسایل ترتیب داد این کار باعث تشویق وایجاد روحیه خلاقیت اعتماد به نفس و پشتکار در انها می شود وبه دانش آموزان نشان می دهیم که به سعی وتلاش آن ها توجه داشته و برای کار آنها ارزش قائل هستیم

3- تدریس در محیط باز وبازدیدهای علمی

برای افزایش وارتقای کیفیت اموزشی می توان کلاس درس را به فضای باز انتقال دهیم مثلا هنگامی که معلم درس گیاهان دانه دار را تدریس میکند اگر در باغچه ی مدرسه یافضای اطراف مدرسه نمونه ای ازاین گیاهان وجود دارد بابردن دانش آموزان به آن جا ونشان دادن این گیاهان علاوه برایجاد روحیه ی شادی ونشاط میتوان باعث فعال شدن کلاس و تعمق یادگیری شد

بازدیداز مراکز علمی ومشارکت متخصصان آنجا درامر تدریس مانند مرکز انتقال خون، موزه ی علوم طبیعی و... نیز ازمواردیست که به بهبود کیفیت آموزش کمک می کند

5

نمونه ای ازطرح درس علوم کلاس اول راهنمایی

هدف تدریس:روش های جداسازی اجزای یک مخلوط

ارزشیابی تشخیصی:پرسش درموردمحتوای کتاب از صفحه ی34تا42

بررسی نتاج آزمایش مربوط به فکر کنیدصفحه ی 42وتحلیل وبررسی پاسخ های هرگروه وکامل کردن پاسخ ها

برای شروع بحث درمورد روشهای جدا سازی مخلوط ها درس را باپرسش کردن وشنیدن نظرات دانش آموزان بعداز مشورت در گروه آغاز می کنیم ابتدا متن صفحه ی 42 خوانده می شود وسپس سوالات را مطرح می کنیم می توان این پرسش ها را مطرح کرد

آبا میتوانید اجزای مخلوط هارا از هم تشخیص دهید؟

ویژگی مهم مخلوط چیست؟

آیا اجزای مخلوط قابل جداسازی هستند؟

چگونه میتوان این کار را انجام داد؟ مثالی بزنید.

پس از هر پرسش به گروه ها مهلت میدهیم تا دراین مورد باهم مشورت کرده ونظرات خود را ارائه دهند

تنوع مثال های ارائه شده وگفتگو های کلاسی به هنگام ارائه ی این نمونه ها از جمله روشهای انگیزاننده برای ورود به بحث روش های جدا سازی و ضرورت فراگیری ان است

 سپس جدولی مشابه جدول زیر در پای تخته رسم کرده از دانش اموزان می خواهیم  نام چند مخلوط را گفته وجدول را کامل کنند از هر گروه یک مثال را انتخاب کرده می نوسیم دانش آموزان ممکن است مثال هایی مانند پاک کردن عدس ، جداکردن سبزی جات، صاف کردن چای و...بیاورند .             

 سپس از یکی دانش آموزان میخواهیم متن صفحات 44 و 45   را بخواند سپس از کلاس میخواهیم به " فکر کنید" این دو صفحه دقت کنندوبا توجه  به تصاویر  این  صفحه (مخلوط های گوگرد و محلول سولفات مس)و(مخلوط روغن وآب روش جدا  سازی آن را بگویند سپس به انها اشاره می کنیم که برای این که به جواب برسید باید آزمایش کنید سپس وسایل آزمایش را به سر گروه ها تحویل می دهیم هر گروه باید بتوانند در مهلت مقرر وبا انجام آزمایش این مخلوط هارا ازهم جدا کنند.

نام مخلوط	اجزای مخلوط	روش جدا سازی

معلم نیز می تواند بارفتن سرمیزهر گروه وزیر نظر گرفتن آن ها هنگام انجام فعالیت آنان را به دقت مشاهده کرده وفهرست  ارزشیابی را که قبلا ازحدود انتظارات خودازفعالیت های تهیه کرده کامل کرده در پایان به ارزیابی گروهها می پردازد وپس ازانجام آزمایش از هر گروه می خواهد نتایج خود را از این آزمایشات ارائه دهند .

معلم نیز پس از شنیدن پاسخ ها در صورت ضرورت آن ها را کامل می کند سپس جدولی مانند نمونه کشیده ومی خواهد دوروش جداسازی که دانش آموزان یادگرفته  - اند یک بار دیگر تکرار کنند

سپس  ادامه متن صفحه ی  45 و   46

روش های جدا سازی	مثال
سرریز کردن صاف کردن	روغن و آب گوگرد و سو لفات مس

 خواند ه  می شود  با   توجه به  آن چه  

خوانده شد از آن ها می پرسیم که چه

روشهایی دیگری را برای جداسازی  یاد

گرفتید  آیا  میتوانید   مثال های   دیگری

بیاوریدبه تصویر این صفحه نگاه کنید ونظر خود را بگویند می خواهیم جدولی مانند نمونه در دفتر علوم خود رسم کرده وآن را تکمیل کنند.

روش های جدا سازی	مثال
سرریز کردن صاف کردن تبلور تقطیر	روغن و آب گوگرد و سو لفات مس اب و نمک آب و الکل

پس از تکمیل جدول به  گروه ها مهلت

می دهیم  تا مورد استفاده  هر یک  از

 روش ها  را  برای     انواع مخلوط  نام

ببرندوفایده هرکدام رابگویند بعد ازبحث

و   تبادل   نظر  با   گرو ها  از         آن

می خواهیم اطلاعات خود را در کلاس به بحث  بگذارند و ما نیز درتکمیل پرسش ها به آن ها کمک می کنیم .

فعالیت های پایانی:از دانش آموزا ن می خواهیم فهرستی ازروش های جداسازی که درخانه انجام می شودوطی آن ها می توان ازای مخلوط را جدا کرد تهیه کرد ه ودر قالب روزنامه دیواری به کلاس بیاورند.

از گروها می خواهیم در مورد تقطیر نفت خام اطلاعاتی جمع اوری کرده و به صورت گزارشی درکلاس ارائه دهند .

منابع :

کتاب های روش تدریس علوم راهنمایی

مجلات پیوند ورشد راهنمایی

به نام خدا . اینجانب بیکی ده آبادی معلم راهنمایی می باشم .هدف از ایجاد این وبلاگ ارائه ی چند مورد ازشیوه های نوین تدریس علوم می باشد این روشها درچند سالی که تدریس میکرده ام در کلاس های علوم اجرا کرده ام ونتایج خوبی هم گرفته ام  وامیدوارم بتوانم روش های جدیدی را برای تدریس بهترطراحی کرده واجرا کنم ودر اختیار دیگر معلمان قرار دهم.